Aktivitete klase për inteligjencat e shumëfishta
March 15, 2021
LIBRARIA – GLOBI
March 22, 2021
Për çdo mësimdhënës, përcaktimi i rezultateve të nxënit për orë mësimore apo përcaktimi i objektive mësimore, është sfidë. Për t’iu lehtësuar mësimdhënësve përcaktimin e drejtë të rezultateve të të nxënit për orë mësimore (për të gjitha nivelet e edukimit), kemi përshkruar kuptimin e tre fushave të personalitetit (njohëse, emocionale dhe lëvizore). Janë përzgjedhur disa rezultate të të nxënit, përmes foljeve, nëpër tre fushat/dimensionet e mësimit. Foljet e prezantuara më poshtë ndihmojnë mësimdhënësit të sajojnë rezultatet e të nxënit të orës mësimore për kategoritë/fushat përkatëse. Në Kornizën Kurrikulare të Kosovës, të gjitha përmbajtjet e kurrikulave lëndore, integrohen në këto tre fusha të të nxënit.
Fushat e të nxënit (edukimit) përfaqësojnë tiparet e personalitetit të nxënësve dhe brenda tyre realizohen përmbajtje të caktuara edukative. Fushat e të nxënit ndahen në 3 fusha/dimensione të gjëra:
- Fusha kognitive – njohëse, që përfshin dijen dhe aftësitë intelektuale;
- Fusha afektive – emocionale, që përfshin qëndrimet, interesat, momentet emocionale të njeriut/nxënësit ndaj vetvetës dhe ndaj rrethit;
- Fusha psikomotorike-lëvizore, e cila përfshin aftësinë e drejtimit të aparatit motorik të organizmit të njeriut/nxënësit. Në vijim është bërë një përshkrim i shkurtër:
- Fusha kognitive – njohëse
Fusha kognitive përfshinë njohuritë dhe zhvillimin e aftësive intelektuale. Kjo përfshinë të ashtuquajturën nohje të fakteve specifike, shembujt, procedurat si dhe konceptet e të cilave shërbejnë në zhvillimin e aftësive dhe shkathtësive intelektuale. Këtu janë 6 kategoritë më të rëndesishme, që fillojnë nga ajo më e thjeshta deri tek ajo me komplekse.
| Njohja | Kategoria e njohjes synon nxënien e fakteve.
Foljet : tregon, përkufizon, pershkruan, nënvizon, rënditë etj.
|
| Kuptimi | Synohet të kuptuarit e materialit, ideve…p.sh., nxënënëi duhet të interpretoj të drejtat e tij në shoqëri.
Foljet: shpjegon, ndryshon, ilustron, parafrazon etj. |
| Zbatimi | Të dish ku dhe pse të zbatosh. Synohet zbatimi i njohurive të fituara në një situat të re.
Foljet: konsulton, plotëson, klasifikon, demonstron, zbulon, vepron, njehëson, përcakton etj. |
| Analiza | Synohet që tërësia të zbërthehet në pjesë dhe forma përbërëse.
Foljet: analizon, dallon, kategorizon, veqon, kombinon, dedukton, ndërlidhë, diferencon etj. |
| Sinteza | Synohet zhvillimi i aftësive për ndërtim, bashkimin e elementeve të veqanta në tërësi.
Foljet: formulon, përgjithëson, këshillon, komponon, krahason etj. |
| Vlerësimi | Synohet aftësia për të bërë gjykime, p.sh., nxënësi duhet të jetë në gjendje të përcaktohet për alternativën më të mirë për një situat të caktuar, apo të vlerësoj diçka pozitive ose negative etj.
Shembuj të foljeve sipas niveleve në fushën njohëse; në këtë kategori (nxënësi) duhet : të organizojë, kritikojë, gjykojë, arsyetojë, verifikojë, dallojë etj. |
- Fusha afektive /emocionale
Kjo fushë përfshinë mënyrat emocionale të reagimit, siç janë : ndjenjat, entuziazmi, vlerat, motivimi, qëndrimi etj. Kategorizimi i poshtëshënuar shpreh pranimin emocional dhe mënyrën e reagimit të individit/nxënësit. Këtë fushë e karakterizojnë 5 kategori, të cilat do t’i paraqesim në tabelë :
| Pranimi i fenomeneve
|
Së pari shfaqet vetëdija për ekzistimin e fenomenit, pastaj bëhet pranimi i vullnetshëm i fenomenit, në fund pason aktivizimi i vëmendjes në mënyrë selektive drejt atij fenomeni.
Foljet : zgjedhë, përgjigjet, pyet, përzgjedhë etj. |
| Reagimi
|
Individi merr pjesë ose tregon vullnetin e pajtueshmerisë ose pakënaqesisë ne situata të caktuara.
Foljet : përshtatë, ndihmon, përkon etj. |
| Qëndrimi
|
Synon pranimin vlerave nga individi, realizimin e tyre në praktikë, si dhe identifikimin me to.
Foljet: tregon, propozon, inicon, justifikon etj. |
| Sistematizimi
|
Theksi është në krahasim, lidhje dhe sintetizimin e vlerave.
Foljet: formulon, rregollon, integron, sintetizon, mbronë etj. |
| Karakterizimi
i personalitetit
|
Synohet që sistemi i vlerave të përmendura të bëhet karakteristikë thelbësore e personalitetit
Shembuj të foljeve sipas niveleve në fushën emocionale: vepron, propozon, inicon, praktikon, karakterizohet, identifikohet etj. |
- Fusha psikomotorike/Lëvizore
Në këtë fushë përfshihen lëvizjet fizike, koordinimi (bashkëveprimi) dhe përdorimi i aftësive lëvizëse të individit/nxënësit. Zhvillimi i këtyre aftësive kërkon ushtrime fizike dhe vlerësohet në konceptet si: shpejtësi, precizitet, distancë, procedurë apo teknikë ekzekutive etj.
| Imitimi
|
Imitimi është aktivitet i vetëdijshëm psikomotorik,
p.sh. fëmiu mëson një ushtrim gjimnastikor pikërisht duke imituar me saktësi të tjerët. Foljet: fillon, tregon, shfaq lëvizë, imiton etj. |
| Manipulimi
|
Aftësia e nxënësit që një udhëzim verbal apo tekstual ta shndërroj në një veprimtari gjegjëse psikomotore.
Foljet : vijon, riprodhon, kopjon, përgjigjet etj. |
| Saktësimi
|
Në këtë kategori shtohet shkalla e sigurisë dhe e vetëbesimit, bashkë me të edhe shpejtësia e lëvizjes.
Foljet: mbledhë, shpërbën, ndërton, tregon etj. |
| Përshtatja
|
Shkathtësitë janë të zhvilluara mirë dhe individi mund të modifikojë ato për t’iu përshtatur kërkesave të veçanta. Foljet: përshtatë, ndryshon, rishikon etj. |
| Natyralizimi/Origjinaliteti
|
Aktivitetet ushtrohen duke shpenzuar fare pak energji psikike. Veprimtaria bëhet karakteristikë e personalitetit të individit, “natyrë e dytë” e tij.
Shembuj te foljeve sipas niveleve në fushën psikomotorike : ndërton, kombinon, përbën etj. |
Implikimi i kategorive të të të nxënit në rezultatet e të nxënit të orës mësimore
| Kategoritë e fushës kognitive/njohëse
|
|
| Kategoria |
Implikimi kognitiv / Nxënësi: |
| Rezultatet e të nxënit | |
| Njohja | Njeh faktet, simbolet, konceptet, parimet |
| Kuptimi | Din kuptimin e gjërave |
| Zbatimi | Transferon dituritë në situata të reja |
| Analiza | Redukton çështjet komplekse në elemente-pjesë përbërëse |
| Sinteza | Bashkon idetë e mëhershme në përdorim të ri |
| Vlerësimi | Gjeneron/Prodhon ide për të bërë gjykime |
| Kategoritë e fushës afektive/emocionale | |
| Niveli | Karakteristikat |
| Rezultatet e të nxënit | |
| Pranimi/Vëmendja | Gatishmëria për të dëgjuar ndonjë mesazh apo çështje |
| Reagimi/Përgjigja | Gatishmëria për të përzgjedhur midis disa çështjeve |
| Vlerat/Qëndrimet | Gatishmëria për të shfaqur një sjellje që tregon një mbrojtje parimi |
| Organizimi/Sistematizimi | Gatishmëria për të mbrojtur vlerat |
| Karakterizimi i vlerave | Gatishmëria për të lejuar vlerat të udhëheqin sjelljen |
| Nivelet e fushës psikomotore/lëvizore[1] | |
| Niveli | Performancat e nxënësve |
| Rezultatet e të nxënit | |
| Imitimi | Zhvillon shkathtësitë e modelit |
| Manipulimi | Performon shkathtësi të pavarura |
| Precizimi/Saktësimi | Shfaq shkathtësitë më lehtësi dhe në mënyrë automatike |
/ARTMESIMI.COM/
Burimet:
Pero Shimllesha, “Pedagogjia”, Zagreb, 1978.
Linda Salihu, Naser Zabeli, Demë Hoti, “Të drejtat e fëmijës dhe etika e mësimdhënësit”, Prishtinë, 2006.
- C. Olrich et al., Teaching Strategies: A guide to effective instruction, Wadsworth, Cengage Learning © 2010.
Domains of Learning: https://www.uvic.ca/til/assets/docs/for_courseteams/Domains-of-Learning.pdf (Korrik, 2019).
[1] Kategorizimi sipas: D. C. Olrich et al. (2010).
